علائم بالینی بیماری هاری در حیوانات

مقدمه

تمام حیوانات خونگرم می توانند به بیماری هاری مبتلا شوند. ولی بیشترین موارد ابتلا به این بیماری در پستانداران دیده می شود. در بین پستانداران، گوشتخواران و خفاشها می توانند ویروس را برای مدت طولانی حفظ نمایند و آن را به گونه های دیگر پستانداران انتقال دهند. میزان حساسیت به ویروس هاری در گونه های مختلف حیوانات، متفاوت است. سگ، خفاش، روباه، شغال، گرگ، راسو ، موش خرما ، راکون و کایوت به ویروس هاری حساس ترند. حیواناتی مانند گاو، گوسفند، گربه نیز حساسیت زیادی برای ابتلا به بیماری هاری دارند.

علایم بالینی بیماری هاری در سگ

علایم اولیه بیماری هاری در سگ ممکن است غیر اختصاصی باشد که به آن مرحله پرودورمال می گویند و در این مدت رفتارجانور دچار تغییر می شود، بی قرار بوده، دچار کاهش یا افزایش اشتها شده، تب خفیف داشته و استفراغ می کند. مردمک های چشم حیوان گشاد شده، افزایش بزاق داشته و حساسیت جانور به محرک ها زیاد می شود. طول دوره نهفتگی بیماری هاری در سگ ده روز تا سه ماه می باشد. ولی در مواردی تا یک سال نیز گزارش شده است. این بیماری در سگ به دو شکل خشمگین و خاموش دیده می شود که در هر شکل سه مرحله ابتدایی، تحریکی و فلجی وجود دارد. در هاری خشمگین مرحله تحریکی غالب و در هاری خاموش مرحله تحریکی کوتاه بوده و بیماری به سرعت به سوی فلجی پیش می رود. در هاری خشمگین مرحله ابتدایی بین 2 تا 3 روز طول می کشد و ممکن است تغییرات رفتاری نیز بروز کند. به طوری که حیوان وحشی (شرور) آرام و حیوان آرام، شرور گردد. در این مرحله به دلیل حضور ویروس در بزاق بایستی با احتیاط با جانور برخورد شود. در مرحله تحریکی، رفتار غیر عادی سگ شدید تر شده و نسبت به هر تحریک خارجی حساس می گردد. سگ دچار اشتهای کاذب شده و هر جیزی ( سنگ، چوب، اشیاء فلزی و مانند آنها) را گاز می گیرد و می بلعد. در این مرحله ممکن است جانور به انسان و حیوانات دیگر و حتی خود، آسیب برساند. علائم بالینی بیماری شامل گشاد شدن مردمک و بیرون زدگی چشم، ریزش بزاق، افزایش درجه حرارت، بیش فعالی، اختلال در بلع و آشامیدن به علت فلجی عضلات حلق، تغییر در صدای پارس ( مشابه زوزه گرگ) و عدم تعادل در اندام های حرکتی مشاهده می شود.

در شکل فلجی، عضلات جانور به شکل پیش رونده دچار فلجی می شود. در مراحل ابتدایی بیماری، فلجی در عضلات سر و گردن و سپس در پاها مشاهده می شود. در این شکل، افتادگی فک و پلک های حیوان، افزایش ترشح بزاق، اختلال در بلع و عدم تعادل در اندام های حرکتی دیده می شود. این مرحله 4-2 روز به طول می انجامد و در نهایت حیوان بعلت فلج عضلات تنفسی و ناتوانی در تنفس، تلف می شود.

 

علائم بالینی بیماری هاری در گربه

علائم بیماری هاری در گربه کم و بیش شبیه علائم این بیماری در سگ است. طول دوره نهفتگی بیماری در گربه کوتاهتر از سگ بوده اما با توجه به اینکه گربه ها به ویژه گربه های نر جوان عادت به گردش شبانه دارند و امکان آلودگی آنها در بیرون منازل از طریق حیوانات وحشی وجود دارد، تعیین دقیق دوره کمون بیماری در این حیوان مشکل می باشد.

شکل 2: هاری در گربه

بیماری در گربه معمولا با تغییرات رفتاری، کم اشتهایی، بی قراری، اختلال در بلغ، ریزش بزاق و فلجی بروز می نماید. ممکن است جانور مانند حالتی که سعی در شکار موش داردچنگ خود را در هوا رها کند. در برخی موارد ممکن است حالت گوشه گیر و خجالتی داشته و در برخی موارد بر عکس، حالت اجتماعی و دوستی با انسان پیدا کنند. مرحله اولیه در گربه ها کوتاه (2-1) روز است و مرحله تهاجمی خیلی سریع پیشرفت می کند. در این مرحله چشم ها برافروخته، دهان کف آلود و ستون فقرات کمانی می شود و جانور بدون تحریک اقدام به گاز گرفتن و چنگ زدن می کند. این مرحله در گربه حدود 4-2 روز طول می کشد. به تدریج علائم فلجی پیشرفت کرده، عدم تعادل در اندام خلفی و در ادامه فلجی سایر قسمت های بدن دیده می شود و حیوان مبتلا در عرض 4-3 روز تلف می شود. در تعداد کمتری از گربه ها ( حدود 25 درصد) هاری خاموش دیده می شود. تظاهرات بیماری در این وضعیت شامل علائم فلجی، زوزه دائمی و سپس مرگ می باشد.

علائم بالینی بیماری هاری در گرگ

باور عموم بر این است که گرگ همواره ناقل و عامل بیماری هاری بوده است. گرگ گونه ای است که حساسیت زیادی به ویروس هاری دارد و بخاطر رفتار تهاجمی، قدرت زیاد بدنی و توانایی ایجاد صدمات و جراحات عمیق و متعدد در بدن قربانی اهمیت بسیار زیادی دارد. گرگ هار را می توان خطرناک ترین جانور ناقل این بیماری دانست. بیماری هاری در گرگ معمولا بصورت تهاجمی بروز می کند. گرگ هار فاقد غریزه حفاظت از خود بوده و در موارد بروز خطر نیز حمله می کند. در موارد نادر، بیماری به شکل فلجی بروز کرده که در این صورت فعالیت حیوان محدود شده و معمولا جانور در لانه خود تلف می شود. بنابر این خطر انتقال بیماری در اینگونه حیوانات کمتر خواهد بود.

شکل 3: خوابیدن روی سینه از علایم هاری در گرگ است.

علائم بالینی بیماری هاری در روباه

روباه قرمز یکی از پر تعداد ترین گونه های حیات وحش بوده که در آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و شمال آفریقا و استرالیا گسترش دارد. روباه قرمز بطور یقین مهم ترین مخزن ویروس هاری در طبیعت بوده و به همین علت از اهمیت زیادی برخوردار است . این جانور به ویروس هاری سازگار به گونه هاایی مانند سگ، خفاش، یا راکون داگ حساس تر است. دوران نهفتگی بیماری در روباه قرمز بین 4 روز تا پانزده ماه است ولی میزان متوسط دوران نهفتگی بیماری بین دو هفته تا سه ماه است. علائم بالینی بیماری بسیار متنوع است ولی در بیشتر موارد بی اشتهایی، بی قراری، بیش فعالی، تلو تلو خوردن، و تهاجمی شدن حیوان از علائم واضح بیماری است. روباه هار تمایل به تحرک زیاد و جابجایی جغرافیایی داشته و بدین ترتیب احتمال درگیری با روباه های دیگر و بیمار ساختن آنها بیشتر می شود. مشاهده شده است که بزاق جانور بیمار تا یک ماه قبل از بروز علائم بالینی می تواند موجب انتقال بیماری شود. بر خلاف گونه های دیگر، ایمنی جمعی در مورد روباه قرمز وجود ندارد. علاوه بر روباه قرمز، گونه های دیگر روباه مانند روباه خاکستری و روباه قطبی نیز می توانند بصورت منطقه ای مخزن بیماری باشند.

علائم بالینی بیماری هاری در شغال

شغال دارای سه جنس اصلی شغال پشت سیاه و شغال راه راه مناطق آفریقای مرکزی و جنوبی و شغال طلایی مناطق شمالی آفریقا و مناطق مرکزی و جنوبی اروپا- آسیا می باشد. جنس های پشت سیاه و راه راه وابستگی ژنتیکی زیادی به یکدیگر دارند در حالیکه جنس شغال طلایی جثه بزرگتری داشته و وابستگی بیشتری به گرگ و کایوت دارد. شغال های هار بر خلاف حیوان سالم، در طی روز وارد مناطق مسکونی شهرها و روستاها شده و به انسان و حیوانات اهلی حمله می کنند. علایم بیماری هاری در شغال تا حد زیادی مانند گرگ و روباه است.

علائم بالینی بیماری هاری در گاو

بیماری هاری در گاو به دو شکل خشمگین ( در 70 درصد موارد) و خاموش دیده می شود. طول دوره نهفتگی بیماری در گاو از دو هفته تا چند ماه است (Ettinger and Feldman 2010). مرحله ابتدایی بیماری در گاو با سستی، بی اشتهایی، قطع شیردهی، اختلالات گوارشی و افزایش درجه حرارت مشخص می گردد. مرحله تحریکی یا خشمگین بیماری متعاقب مرحله ابتدایی بیماری و با علایمی مانند تغییر در رفتار حیوان، تحریک پذیری و شاخ زدن، زورپیچ، اسهال، اختلال در بلع، افزایش ترشح بزاق و نعره کشیدن مشخص می شود. روند پیشرفت بیماری بصورت عدم تعادل پیش رونده همراه با ضعف اندامهای خلفی، فلجی، زمینگیر شدن و مرگ می باشد. طول دوره بیماری در شکل خشمگین 10-4 روز است. شکل فلجی هاری در گاو با سستی، بی اشتهایی، افزایش ترشح بزاق، مدفوع بدبو، تلوتلو خوردن، نعره کشید، زورپیچ، فلجی مقعد و لاغری تشخیص داده می شود. در ادامه ، اختلالات تنفسی و مرگ رخ می دهد. طول دوره بیماری در این شکل چند روز تا یک هفته است.

علائم بالینی بیماری هاری در گوسفند و بز

طول دوره نهفتگی بیماری هاری در گوسفند بین ده روز تا چند ماه می باشد. شروع بیماری با بی اشتهایی، افزایش ترشح بزاق، افسردگی و سستی بوده و در ادامه حساسیت حیوان به محرک ها و خشونت دیده می شود. در این مرحله شاخ زدن به دیوار، ریزش بزاق، تحریک جنسی، یبوست و تحریک پذیری به سر و صدا دیده می شود. برخی گوسفندان دچار افزایش فعالیت جنسی می شوند. در گوسفند شکل فلجی هاری در 20 درصد موارد دیده می شود. در بز حالت تهاجم و شاخ زدن عمومیت دارد. از دیگر علائم هاری در بز انقباض عضلانی و حرکت مداوم کره چشم است. دوره بیماری در این حیوان دو تا شش روز می باشد و یک تا چهار روز بعد از ظهور علائم فلجی شروع می شود که در ادامه به اختلالات تنفسی و مرگ می انجامد.

علائم بالینی بیماری هاری در اسب

علائم بیماری در اسب عبارتست از شیهه کشیدن، تهاجمی شدن حیوان و حمله به اطرافیان، گاز گرفتن، کولیک، بروز ناگهانی لنگش در یک پا و به دنبال آن به پهلو افتادن حیوان در روز بعد. تلو تلو خوردن حیوان، کوری و چرخش شدید سر. لنگش یا ضعف در یک پای حیوان معمولا جزو اولین علایم بیماری است که بدنبال آن علائم دیگر ظاهر شده و به زمین گیر شدن حیوان به سینه یا پهلو و در ادامه به مرگ منتهی می شود. دوره بیماری در اسب 7-1 روز است.

علایم بیماری هاری در شتر

بیماری در شتر به دو صورت خشمگین و خاموش مشاهده می شود که البته نوع خاموش آن به ندرت دیده می شود. دوره نهفتگی بیماری هاری در شتر بین سه هفته تا شش ماه است. علائم بیماری در شکل خشمگین بیماری شامل بی قراری، تهاجمی شدن حیوان، گاز گرفتن، افزایش اشتها ، افزایش ترشح بزاق و لرزش عضلانی می باشد. در برخی موارد، حیوان بعلت احساس خارش شدید، بدن خود را به سطوح می خراشد که اینکار موجب ایجاد خراش و زخم در پوست حیوان می شود. این علایم، جزو علایم اولیه بیماری بوده و بین یک تا سه روز تداوم دارد. علائم بعدی شامل فاز فلجی می باشد. در خلال مرحله فلجی، حیوان به یک پهلو خوابیده و دست و پا می زند و بطور دائم خمیازه می کشد. جانور بین یک تا دو روز بعد تلف می شود. خمیازه کشیدن جزو علایم مشخص بیماری هاری در شتر است. شکل خاموش بیماری بیشتر به صورت ضعف عمومی، لرزش و خوابیدن بر روی سینه تظاهر می کند.

هاری در پرندگان

پرندگان به طور طبیعی به بیماری هاری مقاوم می باشند اگر چه پادتن هاری در خون پرندگان وحشی مشاهده شده است.

هاری در جوندگان

جوندگان مانند دیگر پستانداران به بیماری هاری حساس می باشند ولی اعتقاد بر این است که جوندگان، مخزن هاری وحشی نمی باشند. بر اساس گزارش های مرکز کنترل بیماری های آمریکا موارد هاری وحشی در جوندگان در طبیعت تاکنون گزارش نشده است با این حال در مناطق اندمیک هاری، هرگونه گزش توسط جوندگان وحشی می باید از نظر بیماری هاری نیز مورد درمان-پیشگیری قرار گیرد.

منابع

1. Jackson, A. C. “Rabies.” Handb Clin Neurol. 2014.
2. MacLachlan, N. J. and E. J. Dubovi, Eds. (2011). Fenner’s Veterinary Virology. USA, Academic Press.
3. Lyles D, Rupprecht C. Rhabdoviridae. Fields virology. 2007.
4. Nelson RW, Couto CG. Small animal internal medicine: Elsevier Health Sciences; 2014.
5. Aiello, S. E. and M. A. Moses (2016). The Merck Veterinary Manual.
6. CDC (2011). “Compendium of Animal Rabies Prevention and Control, 2011: National Association of State Public Health Veterinarians, Inc. (NASPHV).” Retrieved 5/21/2016, 2106, from http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr6006a1.htm.
7. CDC (2016). “Wildlife Reservoirs for Rabies.” Retrieved 5/21/2016, 2016, from http://www.cdc.gov/rabies/exposure/animals/wildlife_reservoirs.html.
8. CFSPH (2012). “Rabies and Rabies-Related Lyssaviruses.” Retrieved 30 May, 2016, from http://www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdfs/rabies.pdf.
9.Ettinger, S. J. and E. C. Feldman (2010). Textbook of Veterinary Internal Medicine Expert Consult: Expert Consult, Elsevier.
10. Garg, S. R. (2014). Rabies in Man and Animals. India, Springer.
11. Gough, P. M. and R. D. Jorgenson (1976). “Rabies antibodies in sera of wild birds.” J Wildl Dis 12(3): 392-395.
12. Jackson, A., Ed. (2013). Rabies. USA, Elsevier.
13. Wernery, U. and O. R. Kaaden, Eds. (2002). Infectious Diseases in Camelids, Wiley-Blackwell.
14. WHO (2016). “Human rabies transmitted by dogs: current status of global data, 2015.” Wkly Epidemiol Rec 91(2): 13-20.
15. Winkler, W. G. (1972). “Rodent rabies in the United States.” J Infect Dis 126(5): 565-567.